Εκλεκτοί μας προσκεκλημένοι!
Οι Έλληνες είμαστε , έθνος περισσότερο του χρόνου παρά του χώρου. Έθνος ελληνικό είναι όχι μόνο αυτοί που ζουν σήμερα, αλλά και αυτοί που έζησαν και αυτοί που θάρθουν.
Ζούμε και φέτος το μνημόσυνο των πεσόντων «τω σκοτωμένω» , όπως λεγότανε και λέγεται ακόμη εδώ στο χωριό. Κάθε χρόνο τιμάται η επέτειος , με εξαίρεση τα χρόνια της κατοχής. Γιατί , όμως η συνεχής και «επί έτος» απόδοση δημόσια τιμής στους πεσόντες, όπως συμβαίνει σε τόσες άλλες αμέτρητες επετείους; Πρέπει ; Αξίζει;
Τιμούμε , λοιπόν, το συγκεκριμένο γεγονός σημαίνει πως το γνωρίζουμε , είτε γιατί το έχομε βιώσει , είτε γιατί το έχομε μελετήσει , γιατί είναι , όντως ένα αξιοσημείωτο γεγονός ορόσημο στη ζωή ενός τόπου, του τόπου μας εδώ.
Αν μείνομε , βέβαια , στη μνημειακή διάσταση των συμβάντων , φτωχαίνομε το νόημά τους , το περιορίζομε , με ακραία συνέπεια να μένουν αδιάφοροι εκείνοι , οι οποίοι δεν είναι εξοικειωμένοι με το ιστορικό παρελθόν και δεν έχουν βιωματική αλλά ούτε και ακαδημαϊκή γνώση.
Μια επέτειος τοπική, κρίκος σε μια αλυσίδα πολλών άλλων τοπικών επετείων δεν είναι δυνατόν να αγνοείται , γιατί διακόπτεται η μνήμη που μας οδηγεί στην στην ιστορική αυτοσυνειδησία. Αυτή είναι η ουσιαστική της διάσταση , που δεν είναι πάντα αντιληπτή, γιατί είναι αόρατη είναι συμβολική. Το ορατό στοιχείο , στην περίπτωση μας , είναι η αισθητή εικόνα , το μνημείο στη Σαρακίνα , στο χώρο θυσίας των 18. Το αόρατο είναι η ιδέα της θυσίας , είναι οι αξίες που περικλείονται σ΄ αυτή τη θυσία και δίνουν το δυναμικό χαρακτήρα σε όλες τις επετείους. Εκτός , όμως , από την ορατή και την αόρατη διάσταση που αναφέραμε , μην ξεχνούμε πως υπάρχει και μία Τρίτη, το μήνυμα, που παραδίδεται μέσα από το χρόνο, γίνεται παράδοση και αφορά τις επερχόμενες γενιές.
Κι ερχόμαστε σ΄ αυτό που σε εμάς παραδόθηκε , στο συγκεκριμένο γεγονός.
2 Ιουνίου 1941. Έχει τελειώσει το αλβανικό έπος , έχουν πέσει τα οχυρά στην επέλαση των Γερμανών , έχει παραδοθεί η Αθήνα και η κυβέρνηση με το βασιλιά έχουν φύγει για την Αίγυπτο μέσω Κρήτης. Η 5η Μεραρχία Κρητών αποδεκατισμένη, δεν είχε γυρίσει στη νησί μετά την κατάρρευση του μετώπου στη ηπειρωτική Ελλάδα. Ρακένδυτοι και πεινασμένοι , όσοι είχαν απομείνει παρακαλούν στον Πειραιά ή στη Νότια Πελοπόννησο να βρουν μέσο να γυρίσουν στην Κρήτη. Κανείς δε μπόρεσε ή δεν θέλησε να τους προσφέρει το αυτονόητο , τη συντεταγμένη επιστροφή τους. Στερήθηκε έτσι το νησί ένα σημαντικό κεφάλαιο , την πιο κρίσιμη ώρα. Και δέχεται από αέρος την πύρινη γερμανική λαίλαπα στις 20 Μαΐου 1941 σ΄ όλη τη βόρεια ακτή της. Όλα αυτά είναι λίγο - πολύ γνωστά. Μέχρι το τέλος του Μάη , η Κρήτη ολόκληρη είχε κυριευτεί . Η Γαλλία κυριεύτηκε από τα γερμανικά στρατεύματα σε μια βδομάδα. Η αντίσταση του κρητικού λαού κράτησε 10 μέρες.
Δεν θα αναφέρομε όσα ειπώθηκαν από τον ίδιο τον Χίτλερ , επαινετικά και διθυραμβικά , τον πρωθυπουργό της Αγγλίας Γουίνστον Τζώρτσιλ , από τον παγκόσμιο τύπο μέχρι και τη μακρινή Ιαπωνία , για τον ηρωισμό των Κρητών που εκτοξεύτηκε στο παγκόσμιο στερέωμα , χάρη στη συμμετοχή του κρητικού λαού στη μάχη της Κρήτης και που αποτελεί και
την πρώτη ένοπλη παλλαϊκή αντίσταση εναντίον του άξονα.
Στην περιοχή του Ρεθύμνου , συνεπικουρώντας τους Άγγλους και τους Αυστραλούς – Νεοζηλανδούς και δύο με τρεις αδύναμες ελληνικές Μεραρχίες , οι κάτοικοι των χωριών που βρίσκονται κοντά στη βόρεια ακτή πρόβαλαν γενναία αντίσταση. Μια δυνατή εστία αντίστασης στην πτώση των αλεξιπτωτιστών ήταν η περιοχή του αεροδρομίου, που είχε κατασκευαστεί νωρίτερα από τους Άγγλους , στον κάμπο της Πηγής , αλλά και οι γύρω λόφοι από το Άδελε μέχρι και τον Λατζιμά. Την αντίσταση αυτή θέλησαν να κάμψουν τα από τον ουρανό ερχόμενα πρωτόγνωρα όντα – τέρατα , για να λυγίσουν το φρόνημα των κατοίκων των γύρω χωριών , αλλά και για να παραδειγματίσουν όσους θάθελαν να συνεχίσουν αντιστεκόμενοι. Από τους πρώτους που επελέγησαν , μετά την επικράτησή τους , για αντίποινα και σύμφωνα με το δόγμα
«της συλλογικής ευθύνης» που για πρώτη φορά παγκοσμίως εφαρμόστηκε εδώ στην Κρήτη, ήταν οι κάτοικοι του Άδελε .
Μέρα Δευτέρα 2 Ιουνίου , με το πρώτο φώς της ημέρας, το χωριό έχει περικυκλωθεί από όλα τα σημεία και , κυρίως , κατά μήκος των 2 ρυακιών , που περιέκλειαν και οριοθετούσαν τον παλιό οικισμό. Μέρα καλοκαιρινή , προμηνυόταν μέρα λαμπρή από πλευράς καιρικών συνθηκών στην Κρήτη «του λαμπρού πορτοκαλιού και των κελαϊδισμών » όπως την έχει βαφτίσει ένας μεγάλος μας ποιητής. Έχουν χουν αρχίσει ο θερισμός και τ΄ αλωνίσματα
« Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη,
η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι,
με χίλιες βρύσες χύνεται με χίλιες γλώσσες κρένει
όποιος πεθάνει σήμερα , χίλιες φορές πεθαίνει»
Αναπόφευκτοι οι συνερμοί με τις ποιητικές εικόνες του Δ. Σολωμού από τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους»
Πάντα το σκοτάδι πολεμά το φώς, το έρεβος του φασισμού και του ναζισμού. Εδώ αντιμάχεται το γλυκό ελληνικό και δη το κρητικό φώς.
Οι πρώτοι συλληφθέντες από το χωριό συγκεντρώνονται πίσω από το ιερό της εκκλησίας του Αγίου Παντελεήμονα. Ανάμεσα σ΄ αυτούς τους πρώτους, ο πρόεδρος του χωριού Κων/νος Αλεξανδράκης , που είχε μόλις καταφέρει , όπως κι ελάχιστοι άλλοι κρητικοί, να επιστρέψει από το Μέτωπο. Καθώς προχωρά η πομπή των «ως πρόβατα επί σφαγήν» οδηγούμενων συγχωριανών μας από τους σιδερόφρακτους βάρβαρους κατακτητές στον κεντρικό δρόμο , ο αριθμός των συλληφθέντων μεγαλώνει. Αδέρφια μεταξύ τους ορισμένοι , πατέρας και γιός , συγγενείς οι περισσότεροι , οδηγούνται στον τόπο του μαρτυρίου. Δόθηκε σκόπιμα η πληροφορία ότι θα κατευθυνθούν προς το αεροδρόμιο , προφανώς για ν΄ αναπροσανατολίσουν . Συνέλαβαν από 16 χρονών παλικαράκια μέχρι 70 ετών ηλικιωμένους.
Φανταστείτε το ψυχολογικό κλίμα που επικρατούσε και μεταξύ των γυναικών , μητέρων , συζύγων και αδελφών. Οι γυναίκες «λυσίκομες και κοπτόμενες», με λυμένα τα μαλλιά και οδυρόμενες , έτρεχαν απελπισμένες στους δρόμους του χωριού , ανταλλάσσοντας σκέψεις και υποθέσεις για τη μοίρα των δικών τους. Προσωπικά , γνώρισα αυτόπτες μάρτυρες , γυναίκες , συγγενείς των 18 και άκουσα τα παραπάνω από τις ίδιες.
Μπορείς να μη θυμηθείς το ποίημα «Λυπημένη» του Σεφέρη;
Στην πέτρα της υπομονής
Κάθισες προς το βράδυ
με των ματιών σου το μαυράδι
δείχνοντας πως πονείς
Κι είχες στα χείλια τη γραμμή
που είναι γυμνή και τρέμει
σαν τη ψυχή γίνεται ανέμη
και δέουναι οι λυγμοί.
Κι οδηγήθηκαν οι συλληφθέντες στη τοποθεσία «Σαρακίνα» 600 μέτρα νοτίως του χωριού με τη γνωστή τραγική κατάληξη. Τους εντόπισαν ύστερα από 7 μέρες. Το τι ακολούθησε μπορεί να το συλλάβει και να το συναισθανθεί ο καθένας με τα μάτια της ψυχής του, που στη θύμηση ή το άκουσμα τέτοιων γεγονότων χρειάζεται νάναι ανοιχτά και άγρυπνα.
Μέσα στη φτώχια, στο φόβο , μόνες και απροστάτευτες, αντιμετωπίζοντας στερήσεις και ατέλειωτες δοκιμασίες , με τον πόνο για τους 18 νεκρούς και με την αγωνία για την επιστροφή , όσων είχαν πάει στο Μέτωπο , σ΄ ένα μικρό χωριό , μπορεί κανείς να φαντασθεί τα δυσβάσταχτα βάρη που επωμίστηκαν οι γυναίκες του χωριού;
Μα της καρδιάς τους ο σπαραγμός
δε βόγγηξε κι εγίνει
Το νόημα που στον κόσμο δίνει
έναστρος ουρανός
Όπως τελειώνει το ποίημα του «Λυπημένη» ο Σεφέρης
Κι επιχείρησαν οι ψυχές τους το ακατόρθωτο. Ανασκουμπώθηκαν, ζώστηκαν ευθύνες , ξεπερνώντας τους εαυτούς τους, αναλαμβάνοντας ρόλους πατέρα και μητέρας συγχρόνως και τα κατάφεραν.
Να προσθέσομε εδώ, συμπληρώνοντας το ψυχολογικό και κοινωνικό κλίμα που επικρατούσε στο χωριό και το γεγονός ότι υπήρξαν οικογένειες που είχαν στείλει στο Μέτωπο της Αλβανίας 3 , ακόμη και 4 γιούς συγχρόνως. Στην περίπτωση των 4 αδελφών οι δύο είχαν παιδιά. Και τα λέμε αυτά για να συνειδητοποιήσομε όχι μόνο πόσο απροστάτευτες έμειναν οι οικογένειες και ανυπεράσπιστο το χωριό, αλλά προπάντων για το φρόνημα που είχε καλλιεργηθεί. Πολλούς απ΄ αυτούς τους ανθρώπους τους γνωρίσαμε τους ζήσαμε κι ακούσαμε από το στόμα τους πολλές διηγήσεις με περιστατικά αυταπάρνησης , θυσίας και ανιδιοτελούς προσφοράς , στο μέτωπο αλλά και αργότερα.
Να μην παραλείψομε να αναφερθούμε και στα παλληκάρια που άφησαν την τελευταία τους πνοή στα χιονισμένα βουνά της Αλβανίας , παίρνοντας μαζί τους και την πίκρα πως δεν θα ξανάβλεπαν τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Ν΄ αναφερθούμε ακόμη και σε όσους μέσα και γύρω από το χωριό σκοτωθήκανε. Το σύνολο, φόρος αίματος βαρύτατος.
Μια πινελιά , ακόμη , για το φρόνημα των ανθρώπων του ΄40 πάλι από διηγήσεις , και που στην κυριολεξία αποτελούν «κλέα» ανδρών. Νέος 21 χρόνων πήρε το απολυτήριο του, έχοντας ολοκληρώσει τη θητεία του και κατευθυνόταν στο σιδηροδρομικό σταθμό της Κομοτηνής να αναχωρής4ει για Κρήτη. Άκουσε τις σειρήνες και τα εμβατήρια , έμαθε τι είχε συμβεί και γύρισε πίσω στη μονάδα του. Ζήτησε τα προσωπικά του είδη και , παρά τις συστάσεις του διοικητή του να φύγει, καθότι ήταν προστάτης της οικογένειας του, με 4 ανύπαντρες αδελφές και πατέρα τυφλό, αυτός έμεινε , ντύθηκε ξανά στρατιώτης και βρέθηκε σε λίγες μέρες στην πρώτη γραμμή του μετώπου.
Αυτή την ψυχή είχαν , αυτή τη διαπαιδαγώγηση του φιλότιμου , της ευθύνης και της αιδούς , αν και ολιγογράμματοι , ή και εντελώς αγράμματοι , μεγαλωμένοι με ψωμί και ελιά.
Δεν ήταν, όμως , όλοι ίδιοι. Υπήρξαν , δυστυχώς , και εξαιρέσεις φυγόμαχων αλλά και συνεργατών του εχθρού, που χωρίς αυτούς γιατί δεν λείπουν ποτέ, οι κατά καιρούς δυνάστες , ξένοι και ντόπιοι, δε θα διευκολύνονταν στα άνομα έργα τους.
Οι πολλοί , μάλλον οι πλείστοι , φύλαξαν θερμοπύλες , αν και πρόβλεπαν την έκβαση των συμβάντων.
Ας μη χάσομε , όμως τη συνολική εικόνα της Μάχης της Κρήτης , περνώντας από το μικρό χώρο του Άδελε στην ευρύτερη περιοχή του Ρεθύμνου και κατ΄ επέκταση σε όλο το νησί. Για το πνεύμα της αντίστασης στην περιοχή του Ρεθύμνου , παραθέτομε το διάλογο του Αυστραλού διοικητή των δυνάμεων Ρεθύμνης Α/νχη Ιαν Κάμπελ με τον ηγούμενο του Αρκαδίου Διονύσιο Ψαρουδάκη , που διετέλεσε και εφημέριος εκείνη την εποχή και για 20 χρόνια στην τότε κοινότητα Άδελε . Όταν ο ηγούμενος ζήτησε όπλα από τον Κάμπελ , για να πολεμήσει τους Γερμανούς , δηλώνοντάς του ότι τίθεται στις διαταγές του και είναι έτοιμος να υπακούσει , ο Κάμπελ του είπε ότι σαν καλόγερος οφείλει να υπακούει στο θεό μόνο και να εκτελεί τις διαταγές του. Τότε ο καλόγερος του απάντησε : «Ο θεός και η ιστορία του μοναστηριού και οι πολυάριθμοι καλόγεροι , που πρόσφεραν τη ζωή τους για τη λευτεριά της Κρήτης με διέταξαν νάρθω σε σένα και να πολεμήσω» Κι ο Ιαν Κάμπελ έγραψε: «Ο καλόγερος και οι γενναίοι Κρήτες οπλίστηκαν μόνοι τους με όπλα και πολεμοφόδια , που βρήκαν σε νεκρούς Γερμανούς και σαν αποτέλεσμα ήταν να δημιουργήσουν ένα αξιοσημείωτο εμπόδιο στους Γερμανούς , γιατί τους πίεζαν από τα πλευρά και τα νώτα. Ο Αυστραλοί είμαστε πολύ υπερήφανοι για το γενναίο τρόπο που οι Κρήτες μας υποστήριξαν»
Δε θα παραλείψομε να αναφέρομε ως χώρους αντίστασης τα Περιβόλια , το Λατζιμά , το Χαμαλεύρι, το Αστέρι , το Παγκαλοχώρι , το Σταυρωμένο και τη Λούτρα. Αναφερόμαστε στο πρώτο 10ήμερο από τη πτώση των αλεξιπτωτιστών κι όχι σ΄ όλη τη διάρκεια της κατοχής, που , όπως είναι γνωστό , οι Κρητικοί δεν υπέστειλαν τη σημαία της αντίστασης, μέχρι που έφυγε και ο τελευταίος Γερμανός.
Ας φωτίσομε ,όμως , το θέμα λίγο καλύτερα. Όπως έχομε πεί και πιο πάνω, όταν ξεκίνησε η μάχη της Κρήτης η 5η μεραρχία δεν είχε γυρίσει στο νησί. Αναπόφευκτα , την άμυνα του νησιού ανέλαβαν οι έφηβοι και οι παρήλικες, βοηθούμενοι και από τις γυναίκες, οπλισμένοι με ότι παλιό όπλο βρέθηκε στα χέρια τους : σκουριασμένα όπλα σισσανέδες και γκράδες που το βεληνεκές τους δεν ξεπερνούσε τα 100 μέτρα. Μαυρομάνικα κρητικά μαχαίρια, σκαλίδες και βέργες ακόμη. Και να σκεφτεί κανείς ότι στα χέρια των κρητικών , πριν την έναρξη του πολέμου , υπήρχαν πολλά όπλα αλλά τους είχαν αφαιρεθεί από το δικτατορικό καθεστώς Μεταξά , από φόβο μήπως στραφούν εναντίον του. Γι αυτό στο Ηράκλειο, όπως και στα Χανιά , ο πληθυσμός αναγκάστηκε να σπάσει τις αποθήκες και να πάρει τα όπλα, αλλά δυστυχώς χωρίς πυρομαχικά.
Αυτοί οι πρόχειρα οπλισμένοι ήλθαν αντιμέτωποι με 22.750 Γερμανούς στρατιώτες , το μεγαλύτερο μέρος των οποίων ήταν αλεξιπτωτιστές , δηλαδή ότι καλύτερο διέθετε ο στρατός του Γ΄ Ράϊχ και που ήταν τέλεια εξοπλισμένοι για την εποχή τους : Κάθε αλεξιπτωτιστής έφερε μαζί του ένα μυδράλιο , πιστόλι, χειροβομβίδες, φακό σηματοδότη με 3 χρώματα, σουγιά πτυσσόμενο που με ένα κουμπί γινόταν δίκοπο μαχαίρι, φωτογραφική μηχανή και άφθονα φυσίγγια. Όπως λέει και το ψαλμικό χωρίο « Ούτοι εν άρμασι και ούτοι εν ίπποις ημείς δε εν ονόματι Κυρίου του Θεού ημών μεγαλυνθησόμεθα» δηλαδή άλλοι με τ΄ άρματα και άλλοι με τ΄ άλογα – εδώ αεροπλάνα – εξορμούν εναντίον μας αλλά εμείς μόνο με τη βοήθεια του θεού και με την πίστη στις αρχές και τα ιδανικά μας θα πολεμήσομε και θα δικαιωθούμε.
Μπορεί να επικράτησαν οι Γερμανοί , αλλά η νίκη τους δεν ήταν παρά μια «Πύρρειος Νίκη» . Διαλύθηκε ο θρύλος για το αήττητο των Γερμανών. Άλλωστε , ο ίδιος ο Χίτλερ παραδέχτηκε : «Η Κρήτη απέδειξε ότι οι μεγάλες μέρες των αλεξιπτωτιστών τελείωσαν» Για την πανωλεθρία του επίλεκτου σώματος των αλεξιπτωτιστών στην Κρήτη και τη σημασία της, ως προς τις εξελίξεις, ο ραδιοφωνικός σταθμός της Μόσχας , μεταξύ άλλων ανέφερε: « Εκερδίσαμε χρόνο, για να αμυνθούμε. Ως Ρώσοι και ως άνθρωποι σας ευγνωμονούμε»
Όταν οι Γερμανοί προετοίμαζαν την επίθεσή τους , είχαν μια συγκεχυμένη εντύπωση για τον κρητικό λαό. Εγνώριζαν ότι είναι ένας σκληροτράχηλος λαός, που στην καθημερινή του ζωή είναι εξοικειωμένος με τα όπλα. Στηριζόμενοι από τη μια στη συντριπτική υπεροπλία τους κι από την άλλη , επειδή δεν μπορούσαν να φαντασθούν το γενικό ξεσηκωμό του λαού, πίστευαν πως σε 24 ώρες οι επιχειρήσεις τους θα είχαν ολοκληρωθεί. Αυτή ήταν όμως η μεγαλύτερη πλάνη τους. Δεν ήξεραν , πως, τουλάχιστον τότε ακόμη, ίσχυε ότι «των εθνών η μεγαλοσύνη δεν μετριέται με το στρέμμα , με της καρδιάς το πύρωμα μετριέται και με το αίμα»
Μεγαλοσύνη ψυχής , όμως , επέδειξαν, μαζί με τους άνδρες και τις υπόλοιπες γυναίκες της Ελλάδας και οι γυναίκες της Κρήτης. Εκατοντάδες τραυματίες ,Έλληνες , σύμμαχοι και Γερμανοί δέχτηκαν χωρίς διακρίσεις την άμεση φροντίδα και περιποίησή τους . Οι εκκλησίες, όπου βέβαια δεν τις είχαν επιτάξει οι Γερμανοί, όπως για παράδειγμα τους 4 Μάρτυρες , που τους είχαν μετατρέψει στην αρχή σε γκαράζ και αργότερα σε σταύλο, και τα σπίτια που άντεχαν στους βορβαδισμούς, γίνονταν σταθμοί πρώτων βοηθειών. Σεντόνια και προίκες ξομπλιασμένες σχίστηκαν κι έγιναν επίδεσμοι « Τι να τις κάνομε τις προίκες , όταν σκλαβωθούμε» απαντούσαν σε όσους απορούσαν.
Η ηρωική αντίσταση του λαού κράτησε μέχρι την 30η Μαΐου, οπότε υπογράφτηκε στο Ηράκλειο η συνθηκολόγηση. Από τη 1η Ιουνίου 1941 οι Γερμανικές δυνάμεις άρχισαν το επαίσχυντο και φρικτό έργο τους, των αντιποίνων , τώρα πιά , μεθοδευμένα και εκδικητικά σ΄ όλο το νησί.
Ο Γερμανός διοικητής του Ηρακλείου έθεσε όλους τους πολίτες της Κρήτης εκτός νόμου , ισχυριζόμενος ότι , ενώ δεν ήταν στρατευμένοι σε τακτικό στρατό , χτύπησαν και σκότωσαν Γερμανούς στρατιώτες,
κατά παράβαση της συνθήκης της Χάγης του 1907, που απαγόρευε στους πολίτες μια τέτοια συμμετοχή. Περίπου, την ίδια απάντηση έδωσε ο Γερμανός στρατιωτικός διοικητής Χανίων
«Σας τουφεκίζουμε , διότι επολέμησε ο λαός , δεν επολέμησε ο στρατός σας». Κι όμως οι Κρήτες , σύμφωνα με την ίδια συνθήκη , είχαν το δικαίωμα να αντισταθούν στον κατακτητή ,αρκεί να εκπληρούσαν δύο προϋποθέσεις : α) Να φέρουν φανερά όπλα και β) να τηρούν τους κανόνες και τα έθιμα του πολέμου. Μήπως, όμως, κατά τις τελευταίες εβδομάδες , πριν από την κατάρρευση της Γερμανίας ο ίδιος ο Γκαίμπελς δε ζητούσε από τους Γερμανούς , κάθε ηλικίας και κάθε φύλου , μ΄ ότι τυχόν όπλα είχαν και ξύλα ακόμη , να φονεύσουν κάθε εχθρό που θα εισέβαλε στη χώρα τους;
Με την ίδια υποκριτική λογική λειτουργούν και οι όψιμοι απολογητές των ωμοτήτων των Ναζί, ρίχνοντας το βάρος στους Κρητικούς αγωνιστές που μάχονταν υπέρ βωμών και εστιών. Είχαμε πρόσφατα την περίπτωση του Γερμανού ιστορικού Χάινς Ρίχτερ, ο οποίος , ούτε λίγο ούτε πολύ δικαιολογεί τις φρικαλεότητες των συμπατριωτών του, προσπαθώντας να τις ελαφρύνει και , μεταθέτοντας τις ευθύνες στους άξεστους Κρητικούς. Ισχύει εδώ το
« Οι τα φαιά φορούντες και περί ηθικής λαλούντες» . Περίμεναν , λοιπόν , οι φορείς αυτής της λογικής, παλαιότεροι και νεότεροι Γερμανοί , οι Κρητικοί να έχουν μελετήσει τη συνθήκη της Χάγης και το δίκαιο του πολέμου , λες και χρειάζονται συνθήκες και νομικίστικα τερτίπια για να σου διδάξουν το αυτονόητο : ότι είναι το πιο ηθικό και δίκαιο , πάνω απ΄ όλα ,να υπερασπίζεσαι την πατρίδα σου. Κανείς , βέβαια, δεν αμφισβητεί την αξία και τη σημασία των συνθηκών , αρκεί αυτές να τηρούνται εκατέρωθεν.
Και για να μη συγκαλύπτομε τις ευθύνες της Ελληνικής πολιτείας , που γνώριζε και περίμενε την επίθεση στην Κρήτη αλλά και των συμμαχικών δυνάμεων που δεν έκαμαν τίποτε, ίσως και σκόπιμα , να οργανώσουν την άμυνα του νησιού , οφείλομε να πούμε ότι τα πράγματα θα εξελίσσονταν μάλλον διαφορετικά και δε θα δίνονταν , εκ των υστέρων , τόσες αφορμές για διατύπωση επιχειρημάτων , πάντοτε βέβαια εκ του πονηρού , για να στοιχειοθετήσουν την ηθική απαξίωση των αντιστασιακών πράξεων των Κρητικών.
Άλλωστε το να αντιστέκεται κανείς είναι φυσικό δικαίωμα ,γιατί , όπως λέει ο Αλπέρ Καμύ,
« μια από τις χειρότερες αιτίες της εχθρότητας είναι η λύσσα και η ποταπή επιθυμία να δεις να υποκύπτει αυτός , που τολμά να αντιστέκεται σε ότι τον συνθλίβει» Και, βέβαια, η αντίσταση , δεν μπορεί να δικαιολογηθεί μόνο σε περιπτώσεις επίθεσης από εξωτερικούς εχθρούς. Το δικαίωμα της αντίστασης , είναι ένα «οιωνεί φυσικό δικαίωμα» και κατά τον Ρήγα Φεραίο
« για τον άνθρωπο η αντίσταση είναι το πλέον ιερό , απ΄όλα τα δίκαιά του, και το πλέον απαραίτητο απ΄ όλα τα χρέη του»
Σήμερα , ευτυχώς, τουλάχιστον προς το παρόν , στην πατρίδα μας , το πρόβλημα της αντίστασης μπορεί να εντοπίζεται σε άλλα επίπεδα του καθημερινού βίου. Η αντίσταση, στις μέρες μας , είναι αναγκαία με τη μορφή της συνεχούς επαγρύπνησης και της διαρκούς ενημέρωσης , ιδιαίτερα όταν έρχονται «ντυμένοι φίλοι αμέτρητες φορές οι εχθροί μας» και ένας απ΄ αυτούς , ίσως ο χειρότερος είναι , συχνά , ο ίδιος ο εαυτός μας, που μας «επιτρέπει» να πέφτομε στην αλλοτρίωση, στην παθητικότητα της συνείδησης , στην κατευθυνόμενη κατανάλωση και την άκριτη αποδοχή ιδεολογικών και επικίνδυνων κοινωνικών τάσεων και, προπάντων, στην αγελαία συμπεριφορά.
Η Ελευθερία του πολίτη , όπως συνάγεται , απειλείται από ποικίλους παράγοντες . Όποιος θέλει να σώσει την ελευθερία του σήμερα , πρέπει πρώτα να σώσει την ευθύνη του. Για να σώσεις την ευθύνη σου , απαιτείται γνώση , αλλά κυρίως παιδεία , παιδεία που να καλλιεργεί τη συνείδηση και , κατ΄ επέκταση την αίσθηση της ευθύνης και που θάχει πυλώνες της σταθερές αξίες του πολιτισμού , που , τουλάχιστον , μέχρι πρότινος , πολλές απ΄ αυτές μεταδίδονταν , από γενιά σε γενιά , μέσω της προφορικής παράδοσης και της εσωτερίκευσης των άγραφων νόμων των κοινωνιών. Απ΄ αυτούς τους άγραφους νόμους απέρρεαν , όπως είπαμε και παραπάνω , το φιλότιμο , η ευθύνη και η αιδώς, που αρμάτωσαν τους αγωνιστές της μάχης της Κρήτης, που θα μπορούσαν και σήμερα να μας οδηγούν σε μορφές αντίστασης και πατριωτισμού – έστω και μη ηρωικού . Για παράδειγμα ,
Πατριωτικό θα ήταν να μην οδηγούμε με τρόπο που επιβεβαιώνει ότι βρισκόμαστε σε διαρκή ακήρυχτο πόλεμο.
Πατριωτικό θα ήταν να μην έχουμε πάντα δίκιο , όλοι μας , γιατί έτσι δεν πρόκειται να συνεννοηθούμε ποτέ.
Πατριωτικό , αν και αυτονόητο , θα ήταν να διαχειριζόμαστε τα λεφτά του δημοσίου με τη σύνεση και την εγκράτεια που διαχειριζόμαστε τα λεφτά της οικογένειάς μας.
Ακόμη μια μορφή πατριωτισμού και αντίστασης θα ήταν να πιστέψομε ότι το «λόγον διδόναι» δεν αφορά τους πολιτικούς ηγέτες μόνο, αλλά τον καθένα μας χωριστά.
Και ας μη περιμένομε την αλλαγή νάρθει απ΄ τους άλλους κι ας μην αποδίδομε τα δεινά μας μόνο σε εξωτερικούς παράγοντες. Όπως έλεγε ο Γκάντι : «Στα ανθρώπινα όντα , η μεγαλοσύνη τους έγκειται , όχι τόσο στην ικανότητα τους να αναμορφώνουν τον κόσμο, όσο, στο να αναμορφώνουν τους εαυτούς τους» , Μοιραία , στην ψυχή μας γευόμαστε μια πίκρα ότι τα δεινά μας επαναλαμβάνονται, έστω και με άλλη μορφή. Δεν είναι η πρώτη φορά , που παρόμοιες καταστάσεις, με τη σημερινή οικονομική και κοινωνική κρίση , ταλανίζουν τον τόπο μας. Για παράδειγμα στην αυγή του 20ου αιώνα η Ελλάδα ήταν μια χώρα χρεωκοπημένη , ταπεινωμένη, ρημαγμένη οικονομικά και κοινωνικά, όπως αποτυπώνεται έξοχα και με δραματική ένταση από το μεγάλο μας ποιητή Κωστή Παλαμά το 1908 στο ποίημα του «Γύριζε» στη συλλογή «η Πολιτεία και η Μοναξιά»
…………
Η Πολιτεία λωλάθηκε κι απόπαιδα τα κάνει
το νου, το λόγο , την καρδιάς τον ψάλτη τον προφήτη
…………… και παρακάτω
Δεν έχεις , Όλυμπε , θεούς , μηδέ λεβέντες η Όσσα
ραγιάδες έχεις , μάνα γή , σκυφτούς για το χαράτσι,
κούφιοι κι οκνοί καταφρονούν τη θεία τραχιά σου γλώσσα
των Ευρωπαίων περίγελα και των αρχαίων παλιάτσοι.
Κι όμως σ΄ αυτόν τον αιώνα ήλθαν και συμβάντα που σηματοδότησαν ανόρθωση και αναδημιουργία , επουλώθηκαν πληγές και άλλαξαν νοοτροπίες , που για χρόνια πολλά ταλάνιζαν τον τόπο χωρίς , φυσικά ,να αγνοούμε τις μαύρες περιόδους που πέρασε ο ελληνικός λαός μέσα σ΄ αυτό τον αιώνα.
Γιατί όπως μας λέι ο κύπριος ποιητής Κώστας Μόντης :
«Χωρίς τρικυμία , δεν ανεβαίνει ο ορίζοντας στον ουρανό.
Χωρίς τρικυμία , δεν κάνει ο ουρανός βουτιές στη θάλασσα.»
Και για να μην επαναλαμβάνεται ο φαύλος κύκλος της εθνικής μας κακοδαιμονίας και μιζέριας , ας στήσομε για λάβαρα της αντίστασης μας, πρωτίστως σε προσωπικό και οικογενειακό επίπεδο, την παιδαγωγική της αγάπης , την παιδαγωγική της ειρήνης , της αλληλεγγύης , της κατανόησης στη διαφορετικότητα του άλλου, της καρτερικότητας , και , ιδιαίτερα, της , ανθρωπιάς και του φιλότιμου.
Γιατί κάθε εποχή έχει τα δικά της σύμβολα αντίστασης. Είναι το σημάδι που αφήνει στο πέρασμα του χρόνου. Είναι το σήμα που θα τη συνοδεύει στην αιωνιότητα και θα την κάνει άμεσα αναγνωρίσιμη.
Ας ακούσομε λοιπόν το Νίκο Γκάτσο κι ας ελπίσομε μαζί του πως :
«Τούτος ο τόπος είναι ένας βράχος
σα σπαθί κοφτερός , που σοφός καιρός
θα τον κάνει τραγούδι μια μέρα
και θαρθουν εποχές που οι φτωχές μας ψυχές
τον σκοπό του θα ακούν στον αγέρα»
Ας προεκτείνουμε αυτή τη προσδοκία μας για την επικράτηση της καταλλαγής και της ειρήνης σε παγκόσμιο επίπεδο.
Παντελής Μυριοκεφαλιτάκης , Φιλόλογος
